“True knowledge is earned, not given”, đúng hay sai?

‍

Câu nói “True knowledge is earned, not given” là một trong những câu nói nổi tiếng của Thomas Jefferson - Tổng thống thứ ba của Hoa Kỳ và là một trong những Người sáng lập Hoa Kỳ. Câu trích dẫn này phản ánh chính xác quan điểm của Jefferson về giáo dục và tầm quan trọng của nỗ lực và kinh nghiệm cá nhân trong việc tiếp thu kiến ​​thức. Thế nhưng quan điểm khá là phiến diện này xét về khía cạnh khoa học, liệu câu nói này có đúng?

Quá trình lĩnh hội kiến thức và tính mềm dẻo của não bộ (neuroplasticity):

• Quá trình lĩnh hội kiến thức 

Quá trình lĩnh hội kiến thức là quá trình mà người học tiếp thu, lưu trữ, và sử dụng thông tin mới để tăng cường kiến thức và hiểu biết của mình. Đây là quá trình liên tục và không bao giờ kết thúc. Quá trình lĩnh hội kiến thức bắt đầu khi người học tiếp nhận thông tin mới từ các nguồn khác nhau, chẳng hạn như sách vở, báo chí, truyền hình, internet hoặc qua sự trao đổi với những người khác. 

Sau đó sẽ xác định và phân tích thông tin để hiểu và ghi nhớ một cách hiệu quả. Việc lựa chọn và áp dụng các kỹ năng học tập hiệu quả như ghi chú, tóm tắt, học thuật và tổng hợp rất quan trọng trong quá trình này. Tiếp đó, não bộ sẽ tiến hành sắp xếp và lưu trữ thông tin này trong bộ nhớ để có thể tái sử dụng và áp dụng trong các tình huống khác nhau.

Cuối cùng là sử dụng kiến thức để giải quyết vấn đề và đưa ra quyết định. Việc áp dụng kiến thức trong thực tiễn sẽ giúp người học cải thiện kỹ năng và hiểu biết của mình và phát triển các kỹ năng tư duy logic và sáng tạo.

• Tính mềm dẻo của não bộ (neuroplasticity)

Tính mềm dẻo của não bộ (hay còn được gọi là tính thích ứng) là khả năng của não bộ thích nghi và thay đổi cấu trúc, chức năng dưới tác động của các yếu tố môi trường bên ngoài như kinh nghiệm hay hoạt động của bản thân. 

Cơ chế chính của tính mềm dẻo của não bộ được gọi là nơ-ron biến đổi hoặc plasticity. Nơ-ron biến đổi là khả năng của các tế bào thần kinh trong não thay đổi liên kết và cấu trúc khi có sự kích thích bên ngoài, cho phép tiếp nhận thông tin mới, cải thiện kỹ năng tư duy.

• Mối liên hệ giữa quá trình lĩnh hội khái niệm và tính mềm dẻo của não bộ 

Quá trình lĩnh hội kiến thức và tính mềm dẻo của não bộ có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Khi quá trình lĩnh hội kiến thức xảy ra thì các nơ-ron biến đổi sẽ được kích hoạt và tạo ra các liên kết mới. Các liên kết này trở nên mạnh mẽ hơn và thông tin tiếp nhận sẽ được lưu trữ trong bộ nhớ dài hạn. Do đó, quá trình lĩnh hội kiến thức đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển tính mềm dẻo của não bộ. Khi tập trung vào các hoạt động có liên quan đến trí não như học hỏi hay trau dồi kiến thức sẽ giúp tăng cường khả năng tư duy, sáng tạo, giúp giải quyết vấn đề một cách logic, thích ứng với môi trường xung quanh và phát triển các kỹ năng mới.

Như thế nào là “earn knowledge”, như thế nào là “give knowledge”?

• Như thế nào là “earn knowledge”

"Earn knowledge" - học chủ động có nghĩa là việc lĩnh hội kiến thức phải thông qua nỗ lực và công sức của bản thân. Đòi hỏi người học phải tự tìm hiểu, nghiên cứu và đánh giá thông tin mới, không chỉ nhận thức thông tin mà còn hiểu và áp dụng kiến thức đó.

Trong quá trình "earn knowledge", người học tự tìm tòi và đưa ra giải pháp để giải quyết các vấn đề khó khăn, tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn và đánh giá độ chính xác của các nguồn thông tin. Ngoài ra phải thường xuyên luyện tập và áp dụng kiến thức mới để hiểu rõ hơn về chúng.

"Earn knowledge" đòi hỏi sự nỗ lực và sự kiên trì trong quá trình học tập và phát triển bản thân, và đây là một quá trình không bao giờ kết thúc vì kiến thức luôn được cập nhật và mở rộng.

• Như thế nào là “give knowledge”

"Give knowledge" - học thụ động có nghĩa là việc lĩnh hội kiến thức sẽ diễn ra một cách gián tiếp thông qua giảng dạy, hướng dẫn, đào tạo, đọc sách, tài liệu hoặc chia sẻ kinh nghiệm và ý kiến.

Tuy nhiên, "give knowledge" không đảm bảo rằng người học sẽ thực sự hiểu và áp dụng kiến thức đó vào thực tế. Người học có thể chỉ lưu giữ thông tin trong thời gian ngắn và không tận dụng được kiến thức một cách hiệu quả nếu thiếu sự quan tâm, tập trung và nỗ lực trong quá trình học tập.

Những biểu hiện thụ động trong học tập: không quan tâm đến chương trình đào tạo và mục đích từng môn học, đọc chép, ít lui tới thư viện, im lặng trước các câu hỏi của thầy cô/giảng viên,...

"Give knowledge" là quá trình truyền đạt kiến thức từ người có kiến thức đến người khác, nhưng độ hiệu quả của quá trình này phụ thuộc vào sự nỗ lực và tư duy của người học.

‍“Earn” và “Give” knowledge dựa trên quá trình lĩnh hội kiến thức:

• “Earn knowledge" trong quá trình lĩnh hội kiến thức

Khi tham gia vào hoạt động học tập tích cực, các nơ-ron thần kinh tạo ra các kết nối mới giữa các tế bào thần kinh trong não. Quá trình này được hỗ trợ bởi một chất dẫn truyền thần kinh gọi là Glutamate, được giải phóng khi thông tin mới được học. Glutamate tăng cường kết nối giữa các tế bào thần kinh, giúp não dễ dàng nhớ lại và sử dụng thông tin trong tương lai. Đây được gọi là tính linh hoạt của thần kinh và nó xảy ra khi não tiếp xúc với thông tin và trải nghiệm mới. Bên cạnh đó thì não bộ cũng kích hoạt các khu vực khác nhau:

- Vùng thị giác: Được kích hoạt khi xem và phân tích hình ảnh hoặc đồ họa.

- Vùng ngôn ngữ: Được kích hoạt khi đọc, viết hoặc nghe và nói.

- Vùng khái niệm: Được kích hoạt khi phân tích và hiểu các khái niệm mới.

- Vùng giải quyết vấn đề: Được kích hoạt khi tìm kiếm và giải quyết các vấn đề khó khăn.

- Vùng ghi nhớ: Được kích hoạt khi lưu trữ và truy xuất thông tin đã học.

Việc học chủ động xuất phát từ chính người học và nó mang đến cho học những lợi ích đặc biệt về quá trình thu thập kiến thức thực tế lẫn sách vở: 

- Tăng cường khả năng tự học

- Cải thiện khả năng tư duy và giải quyết vấn đề: Người học sẽ có khả năng đánh giá và xử lý thông tin một cách khách quan, đưa ra các giải pháp phù hợp và hiệu quả cho các vấn đề phức tạp.

- Nâng cao khả năng giao tiếp: Học chủ động giúp người học cải thiện khả năng giao tiếp, vì họ phải trao đổi và thảo luận với người khác để tìm kiếm thông tin và giải quyết vấn đề. Giúp rèn luyện khả năng thuyết phục và lập luận một cách rõ ràng và logic.

- Phát triển tính sáng tạo: Học chủ động cũng giúp người học phát triển tính sáng tạo, vì họ được khuyến khích đưa ra các ý tưởng mới và thử nghiệm các phương pháp học tập khác nhau. Tự tìm ra cách tiếp cận học tập phù hợp với phong cách học tập của mình và sáng tạo ra các giải pháp độc đáo cho các vấn đề khó khăn.

- Tạo động lực và sự quan tâm: Học chủ động giúp người học trở nên đam mê và nhiệt huyết với việc học tập. Họ sẽ cảm thấy hứng thú và động lực để tìm hiểu và tiếp thu kiến thức mới.

Trong môi trường học tập cởi mở và tự do như giáo dục hiện nay, đòi hỏi người học phải dành phần lớn thời gian cho việc tự học, chủ động tìm kiếm kiến thức. Bởi công tác đó cho phép họ có cái nhìn bao quát và thực tế hơn về lĩnh vực học. Không những thế, phương pháp này còn giúp người học chủ động được thời gian và dễ dàng cân bằng cuộc sống hơn. 

• “Give knowledge" trong quá trình lĩnh hội kiến thức

Khi học thụ động, ta thường chỉ làm theo hướng dẫn và chấp nhận thông tin mà không có sự đánh giá hay suy nghĩ sâu sắc về nó. Trong trường hợp này, não bộ hoạt động một cách khá giản đơn. Thông tin được truyền tải qua giác quan và xử lý bởi các vùng thần kinh trực tiếp liên quan đến thị giác và thính giác. Các vùng thần kinh phụ trách xử lý thông tin trong não bộ không được kích hoạt mạnh mẽ, do đó, sự kích hoạt của các mạng thần kinh được giới hạn và thông tin mới chỉ được lưu trữ tại các khu vực nhận thức thấp.

Ngoài ra, não bộ không cần phải tiêu tốn năng lượng nhiều để xử lý thông tin, vì vậy sự tiêu thụ năng lượng của não bộ sẽ ít hơn so với khi ta học chủ động. Bên cạnh đó, học thụ động không kích hoạt được các mạng thần kinh liên quan đến sự tập trung và suy nghĩ sâu sắc, không giúp ta tăng cường khả năng tự học và không đem lại nhiều lợi ích cho sự phát triển của não bộ và tư duy của con người.

Mặc dù học chủ động được xem là phương pháp học hiệu quả hơn, nhưng học thụ động vẫn có một số lợi ích nhất định như tiết kiệm thời gian khi ta cần phải tiếp thu thông tin nhanh chóng để sử dụng ngay, học những kiến thức căn bản, tiếp thu kiến thức và hiểu sâu hơn về một chủ đề nào đó từ một người khác. Tuy nhiên, học thụ động không đem lại nhiều lợi ích cho quá trình học tập và có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực cho sự phát triển của bạn:

- Không phát triển kỹ năng tự học: Bạn chỉ làm theo những gì được nói và không cần phải suy nghĩ hay phân tích. 

- Thiếu tập trung và hiệu quả: Khi học thụ động, bạn không phải đầu tư nhiều nỗ lực hoặc tập trung cao độ. Do đó, bạn có thể dễ dàng bị phân tâm và mất tập trung. 

- Không khai thác được tiềm năng học tập: Học thụ động không đòi hỏi bạn phải tư duy sáng tạo hay tìm hiểu sâu về chủ đề. 

- Không tạo ra kiến thức bền vững: Khi bạn học thụ động, bạn thường không lưu giữ được kiến thức lâu dài. Bởi vì không tham gia tích cực vào quá trình học tập, kiến thức sẽ không được củng cố bằng việc tư duy sâu sắc hay ứng dụng thực tế.

Nên học chủ động vì nó tạo ra các liên kết thần kinh mạnh mẽ và bền vững, giúp ta dễ dàng nhớ lại kiến thức để sử dụng.

Kiến thức thực sự phải tự bản thân mình nỗ lực để có được bởi vì kiến thức đơn giản được trao mà không có bất kỳ nỗ lực nào từ phía “người được cho" thì kiến thức đó sẽ không được hiểu hoặc đánh giá đầy đủ. Ngược lại, khi ai đó dành thời gian để tích cực tìm kiếm kiến thức, đặt câu hỏi về những gì họ nghĩ rằng họ biết và tham gia vào chủ đề, họ có nhiều khả năng đạt được sự hiểu biết sâu sắc và có ý nghĩa về vấn đề đó. Hơn nữa, kiến thức kiếm được thông qua nỗ lực và kinh nghiệm cá nhân thường lâu bền hơn và có thể chuyển giao được so với kiến thức chỉ được trao.

Nếu bạn chưa quen với sự thay đổi đột ngột trong cách học, hãy thay đổi từ từ, chậm còn hơn không. Đừng để kiến thức thầy cô truyền lại … mãi quay trở về với thầy cô.

‍